Spółka jednoosobowa (jednoosobowa spółka z o. o.)
Spółka jednoosobowa jest szczególnym rodzajem spółki z o. o. , w której wszystkie udziały posiada jeden podmiot. Może nim być osoba fizyczna, a także osoba prawna.
Ta konstrukcja (spółka jednoosobowa) bywa czasem porównywana do jednoosobowej działalności gospodarczej, bo najczęściej wszystkie funkcje pełni w niej jedna osoba. Jedyny wspólnik, będący jednocześnie jedynym członkiem zarządu. Oczywiście nie jest to jedyna konfiguracja, która może wystąpić w spółce jednoosobowej, ale taką akurat się dziś zajmiemy.
Spółka jednoosobowa w praktyce
Ale żeby nie było tak prosto – trochę skomplikujmy sytuację. Wyobraźmy sobie przedsiębiorcę – spółkę X sp. z o. o. Jej jedynym wspólnikiem jest inna spółka z o. o. – Y sp. z o. o. Z kolei jej jedynym wspólnikiem jest osoba fizyczna Jan Nowak. Ten sam Jan Nowak jest jedynym członkiem zarządu zarówno spółki X, jak i spółki Y. Jak będzie wyglądało podejmowanie przez spółkę (czyli wspólników) uchwał, a jak zawieranie umów?
Czyli na nadzwyczajnym walnym zgromadzeniu wspólników spółki X, jedyną osobą będzie Jan Nowak. Z jednej strony wykonujący uprawnienia wspólnika czyli spółki Y, jako jej członek zarządu. Czyli mamy kaskadę, w porównaniu do sytuacji gdy wszystkie udziały w spółce X przysługiwałyby wprost Janowi Nowakowi. Z kolei z ramienia spółki X – ten sam Jan Nowak, będzie przedstawiał sobie sprawozdanie zarządu czy sprawozdanie finansowe… Z praktyki wiadomo, że absolutorium nie musi udzielać sam sobie. Ale już w naszej kaskadowej konstrukcji? Nie ma przeszkód, żeby spółka Y udzieliła absolutorium Janowi Nowakowi z pełnienia funkcji w spółce X.
Czynności między jedynym wspólnikiem a spółką
Co to jest czynność prawna
Tu wchodzimy trochę na grunt teorii prawa.
Czynność prawna (łac. negotium) – czynność konwencjonalna (skonstruowana przez normę prawną) podmiotu prawa cywilnego, zawierająca treść określającą konsekwencje prawne zdarzenia prawnego. Jest to całość zdarzenia prawnego, w skład którego wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli. [Taką definicję podaje nam Wikipedia].
W teorii prawa cywilnego przyjmuje się, że do czynności prawnej potrzebne są:
- podmiot (który chce jej dokonać),
- oświadczenie woli tego podmiotu (czyli przejaw/uzewnętrznienie aktu woli),
- skutek tego oświadczenia, w postaci powstania/zmiany/ustania stosunku prawnego [który ustawa wiąże z takim oświadczeniem woli].
Czy UCHWAŁA jest czynnością prawną
Odpowiedź na to pytanie ma kolosalne znaczenie dla praktyki. No bo jeśli uchwała (zgromadzenia wspólników) jest czynnością prawną [a do tego jeszcze między wspólnikiem, a spółką], to zgodnie z 210 ksh powinna przyjąć formę aktu notarialnego.
A jeśli nie jest czynnością prawną, albo nie jest czynnością prawną między wspólnikiem a spółką – to wystarczy zwykła forma pisemna, tradycyjna dla uchwał ZZW czy NZW (zwyczajnego zgromadzenia wspólników czy nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników).
Doktryna i orzecznictwo w większości (choć nie bez sporów) przyjmują uchwały jako czynności prawne.
Analiza uchwał w spółkach jednoosobowych prowadzi do wniosku, że stanowią one jej akt woli, opierający się na oświadczeniu woli jedynego wspólnika. Oznacza to, że uchwała w spółce jednoosobowej powinna być traktowana tak samo, jak uchwała w spółce wieloosobowej. Brak typowej dla uchwały w spółce wieloosobowej procedury uchwałodawczej nie ma tu znaczenia. Procedura ta nie stanowi bowiem elementu uchwały.
W doktrynie przyjmuje się, że problem przypisania oświadczeń złożonych przez wspólników, samej osobie prawnej, występuje z jednakową mocą zarówno w wieloosobowych, jak i jednoosobowych spółkach kapitałowych. Fakt, że w spółce jednoosobowej oświadczenie składa tylko jedna osoba nie zmienia nic w tym względzie. Odrębność podmiotowa wspólnika i spółki jest tak samo silna bez względu na liczbę członków zgromadzenia wspólników.
Wola wspólnika nie stanowi więc woli samej spółki i wymaga dopiero przypisania spółce na podstawie określonych reguł prawnych.
Mechanizm tego przypisania jest taki sam, niezależnie od tego, czy chodzi o spółkę wielo- czy jednoosobową. Sprawia on, że uchwała uznawana jest za wyraz woli spółki “niezależny” od głosu oddanego przez jedynego wspólnika. Uchwała będąca czynnością prawną spółki stanowi odrębną od oświadczenia woli wspólnika postać.
Jak będą wyglądać czynności między wspólnikiem a spółką
Jak mogą wyglądać czynności np. na walnym zgromadzeniu?
Zatem formalnie nie występuje tu sytuacja, że jedyny wspólnik jest jednocześnie członkiem zarządu. Bo wspólnikiem jest przecież osoba prawna Y sp. z o. o., zaś członkiem zarządu jest Jan Nowak. Czyli jedyne ograniczenie, które nas obowiązuje póki co, to wynikający z art. 173 k.s.h. – wymóg zachowania formy pisemnej do czynności (wszystkich oświadczeń woli) między wspólnikiem a spółką.
W przypadku gdy wszystkie udziały spółki przysługują jedynemu wspólnikowi, oświadczenie woli takiego wspólnika składane spółce wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności
Tu nie mamy mowy o tym, kto jest członkiem zarządu. Na tym etapie – to bez znaczenia. Dopiero jak zagłębimy się w dalsze przepisy, to okazuje się, że skład zarządu jednak ma znaczenie dla formy czynności czy podmiotu, który może je wykonać w imieniu spółki.
Czy do czynności prawnej między wspólnikiem (Y sp. z o. o. ) a spółką (X sp. z o. o.) będzie potrzebny pełnomocnik ustanowiony uchwałą wspólników (210 § 1 k.s.h.)?
Pełnomocnik wspólników (210 § 1 k.s.h.) lub rada nadzorcza
Jeśli chodzi o art. 210 § 1 k.s.h. to doktryna i judykatura są zgodne:
Nie ma on zastosowania do przypadków, gdy stroną umowy zawieranej ze spółką (X) jest podmiot (Y), którego reprezentantem jest członek zarządu (Jan Nowak). Czyli wprost – w sytuacji opisanej powyżej.
Artykuł 210 k.s.h. nie został bowiem uzupełniony o regulację analogiczną do tej zawartej w art. 108 zdanie drugie k.c., zgodnie z którą przepis o zakazie dokonywania przez pełnomocnika czynności prawnych z samym sobą stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony umowy.
W tych przypadkach, w których członek zarządu spółki występuje jako reprezentant obydwu stron umowy zawieranej przez spółkę, Sąd Najwyższy przenosi kwestię ochrony interesów spółki na płaszczyznę art. 108 k.c., uznając, że nie można wykluczyć zastosowania tego przepisu (tak SN w postanowieniu z 11.03.2010 r., IV CSK 413/09, LEX nr 677902, oraz wyroku z 24.07.2009 r., II CSK 41/09, LEX nr 519933).
Art. 108 k.c. stanowi, że: Pełnomocnik nie może być drugą stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony.
Czyli w naszym przykładzie, Jan Nowak nie może dokonać czynności między wspólnikiem (Y), a spółką (X), bowiem w obu podmiotach, on sam jest członkiem zarządu, czyli osobą, która je reprezentuje. Czyli Jan Nowak powinien co najmniej w jednej swojej spółce ustanowić pełnomocnika do zawarcia umowy z drugą spółką.
Jak ustanowić pełnomocnika wspólników
Ustanowienie pełnomocnika przez zgromadzenie wspólników następuje w drodze podjęcia uchwały. Przy czym w wyroku z 15.06.2012 r. (II CSK 217/11, OSNC 2013/2, poz. 27) Sąd Najwyższy uznał, że ze względu na specyficzny charakter pełnomocnictwa, o którym mowa w art. 210 § 1 k.s.h., jego forma nie podlega regule ustanowionej w art. 99 § 1 k.c. Dla ważności tego pełnomocnictwa wystarczające jest zachowanie zwykłej formy pisemnej. O ile przepis szczególny nie wprowadza wymogu notarialnego zaprotokołowania uchwały. To jest bardzo ważna, z praktycznego punktu widzenia, uwaga. Często bowiem zdarzają się pytania, czy do zawarcia umowy np. zbycia nieruchomości, pełnomocnictwo udzielone w trybie 210 k.s.h. wymaga formy aktu notarialnego. Z powyższego wyroku SN wynika, że NIE! Forma aktu notarialnego wymagana jest wyłącznie wtedy, gdy wymaga jej ustawa (K.s.h.) dla samej uchwały, a nie dla czynności, do której w drodze tej uchwały, zgromadzenie wspólników, ustanawia pełnomocnika.
Co do dalszych przepisów o pełnomocnictwie, doktryna stoi na stanowisku, że brak jest uzasadnienia dla wyłączenia odpowiedniego stosowania (poprzez art. 2 k.s.h.) do pełnomocnictwa udzielonego w trybie art. 210 § 1 k.s.h. pozostałych przepisów kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie, w tym art. 103 k.c. (zob. m.in. SA w Warszawie w wyroku z 19.03.2015 r., VI ACa 718/13, LEX nr 1785321). Czyli innymi słowy – pozostałe przepisy o pełnomocnictwie – STOSUJEMY ODPWIEDNIO.
W orzecznictwie nie budzi wątpliwości pogląd, że naruszenie art. 210 k.s.h., mającego charakter ius cogens (czyli normy bezwzględnie obowiązującej), powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej (zob. m.in.: wyrok SN z 19.01.2010 r., I UK 281/09).
Czynność w formie aktu notarialnego (210 § 2 k.s.h.)
Zasady reprezentacji wynikające z art. 210 § 1 k.s.h. nie dotyczą jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, w których jedyny wspólnik jest jednocześnie jedynym członkiem zarządu. W takim przypadku konieczne jest dokonywanie każdej czynności prawnej pomiędzy jedynym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką (z wyłączeniem tych, o których mowa w art. 210 § 3 k.s.h.) w formie aktu notarialnego, a skutkiem niezachowania tej formy jest bezwzględna nieważność czynności prawnej (zob. m.in. wyrok SA w Gdańsku z 7.07.2016 r., III AUa 197/16, LEX nr 2157804).
W przypadku gdy wspólnik (jedyny), jest zarazem jedynym członkiem zarządu, przepisu § 1 nie stosuje się. Czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego.
Artykuł 210 § 2 k.s.h. dotyczy wszelkich czynności prawnych dokonywanych pomiędzy jedynym wspólnikiem spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a tą spółką, w której jest on jedynym członkiem zarządu. Przepis ten znajduje więc zastosowanie również do składania rezygnacji przez tego wspólnika z członkostwa w zarządzie spółki (tak SN w uchwale 7 sędziów z 31.03.2016 r., III CZP 89/15, OSNC 2016/9, poz. 97; w wyroku z 24.11.2017 r., III CSK 320/16, LEX nr 2453039, oraz w wyroku z 17.03.2017 r., III CSK 100/16, LEX nr 2309569).
Ale tu szalenie istotnym jawi się pytanie: czy uchwała jedynego wspólnika, wykonującego funkcję ZZW, stanowi czynność prawną pomiędzy wspólnikiem, a spółką? I na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć przecząco. Bowiem spółka nie jest drugą stroną czynności prawnej jaką jest uchwała.A przepis wyraźnie wymaga tu dwóch stron czynności prawnej (z jednej ma być jedyny wspólnik; a z drugiej – spółka).
Podsumowanie
Z powyższych rozważań wynika, że w naszej kaskadowej konstrukcji:
– przepis 173 ksh będzie miał zastosowanie (forma pisemna)
– ale już przepis 210 § 1 (pełnomocnik wspólników) – nie; w jego miejsce co najwyżej może wejść art. 108 k.c. (zakaz reprezentowania obu stron czynności)
– A skoro nie 210 § 1, to może 210 § 2 (forma aktu notarialnego)? Też nie, bo przecież wspólnik nie jest członkiem zarządu. Wspólnik to Y, a członek zarządy to Jan Nowak.
Jednym słowem przy takiej kaskadowej konstrukcji, wiązać nas będzie wyłącznie analogiczne stosowanie 108 k.c. i ewentualnie 173 k.s.h. Czyli do czynności prawnej między wspólnikiem (Y), a spółką (X), potrzebny będzie pełnomocnik. Ale nie wspólników (w trybie 210), tylko ustanowiony przez zarząd (Jana Nowaka).
stan prawny 11.2022
