Adopcja a dziedziczenie
[lwptoc]
Adopcja, adoptowany, adoptujący, to terminy potoczne. W przepisach mowa jest bowiem o przysposobieniu oraz odpowiednio przysposobionym i przysposabiającym. Prawo przewiduje dwa zasadnicze rodzaje przysposobienia tj. pełne (adopcja pełna) i niepełne (adopcja niepełna). Różnica jest nie tylko w nazwie, ale właśnie w skutkach prawnych przy jednym i drugim przysposobieniu. Jak się ma adopcja do dziedziczenia? Po kim dziedziczy adoptowany, a kto dziedziczy po nim, czyli adopcja a dziedziczenie, o tym w dzisiejszym wpisie.
Inne wpisy na temat prawa rodzinnego znajdą Państwo tutaj, a na temat spadków tutaj.
Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą z zakresu PRAWA RODZINNEGO i PRAWA SPADKOWEGO.
Jeżeli potrzebujesz pomocy, zapraszamy do kontaktu – adwokat Katowice – biuro@adwokatagk.pl tel. 322541818
Kilka słów o przysposobieniu i jego rodzajach
Przysposobienie to stosunek prawny, który powstaje w wyniku postanowienia sądu. Co do zasady stosunek ten powstaje pomiędzy określonymi w postanowieniu osobami (przysposabiającym i przysposobionym). Jednak czasem skutki te rozciągają się na inne jeszcze osoby. Zależeć to będzie od rodzaju orzeczonego przysposobienia (adopcji).
W polskim prawie wyróżnia się przysposobienie pełne i niepełne. Przysposobienie pełne może przybrać formę przysposobienia całkowitego. Nieco inne skutki ma przysposobienie pasierba.
Przysposobienie niepełne
Zasadnicza różnica pomiędzy wspomnianymi rodzajami adopcji polega na tym, że przysposobienie niepełne tworzy więź jedynie między przysposabiającym a przysposobionym. Przy czym dodatkowo skutki przysposobienia niepełnego obejmują zstępnych przysposobionego, czyli dzieci i wnuki osoby, która została adoptowana.
Przysposobienie pełne
Z kolei przysposobienie pełne rodzi między przysposabiającym (adoptującym) a przysposobionym (adoptowanym) taką samą więź prawną (stosunek prawny), jaka istnieje między biologicznymi rodzicami a dziećmi. W konsekwencji ta więź prawna automatycznie rozciąga się na pozostałych członków rodziny przysposabiającego. Zatem można powiedzieć, że rodzice przysposabiającego stają się prawnymi dziadkami przysposobionego (adoptowanego). Stosunek przysposobienia pełnego (adopcja pełna) obejmuje wszystkich krewnych przysposabiającego – wstępnych (czyli rodziców, dziadków, pradziadków) oraz zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki). Powyższe wynika z art. 121 § 1 i 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Ponadto skutki adopcji pełnej obejmują również zstępnych (dzieci, wnuki, prawnuki itd.) przysposobionego (adoptowanego), co wynika z art. 121 § 4 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Powstanie opisanych wyżej więzi ma swój symetryczny skutek w postaci wygaśnięcia dotychczasowych więzi z rodziną naturalną. Swój koniec mają prawa i obowiązki adoptowanego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych biologicznych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego (art. 121 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Np. biologiczny rodzic nie musi już alimentować swojego dziecka, ale też nie ma prawa do kontaktów z nim (nie może żądać ustalenia przez sąd kontaktów ze swym biologicznym dzieckiem).
Przysposobienie całkowite
Ten rodzaj przysposobienia w skutkach zasadniczo pokrywa się z przysposobieniem całkowitym. Do przysposobienia całkowitego dochodzi wtedy, gdy biologiczni rodzice dziecka wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na adopcję bez wskazania osoby przysposabiającej. Istotną różnicą w kontekście dziedziczenia, jest to, że przysposobienia całkowitego nie można rozwiązać. Zatem co do zasady więzi, które powstają na skutek postanowienia sądu o przysposobieniu całkowitym nie mogą być następnie rozwiązane postanowieniem sądu.
Przysposobienie pasierba
Kolejnym rodzajem adopcji, który cechuje pewna odrębność jest adopcja pasierba przez macochę (ojczyma). Pomimo, że w pewnych sytuacjach dojdzie do adopcji pełnej (np. z uwagi na śmierć drugiego rodzica), to jednak pozostający przy życiu rodzic zachowa wszelkie prawa i obowiązki względem swojego dziecka. Podobnie adoptowany pasierb zachowa prawa i obowiązki względem swojego naturalnego, żyjącego rodzica oraz względem jego krewnych. Prawa i obowiązki te nie ustają nawet, gdy do przysposobienia przez macochę (ojczyma) dochodzi po śmierci rodzica naturalnego, który był jednocześnie mężem (żoną) przysposabiającego.
Adopcja pełna a dziedziczenie
Jakie zatem konsekwencje wynikają z różnic pomiędzy jednym, a drugim rodzajem adopcji, w kontekście dziedziczenia.
Po pierwsze, skoro przysposobienie pełne (adopcja pełna) powoduje, że między przysposabiającym a przysposobionym powstaje więź jak między rodzicami a dziećmi, to skutkuje to tym, że adoptowany dziedziczy po swoim nowym rodzicu (adoptującym) i jego krewnych, tak jak gdyby był ich biologicznych krewnym. Innymi słowy przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego pozostałymi dziećmi. Z kolei po dalszych krewnych – na równi z krewnymi w danym stopniu pokrewieństwa (np. pozostałymi wnukami, czy siostrzeńcami).
Z kolei przysposabiający i jego krewni (rodzice, dzieci biologiczne) dziedziczą po przysposobionym tak, jakby przysposabiający był rodzicem przysposobionego. Np. przysposabiający po przysposobiony dziedziczy analogicznie jak rodzic po swym dziecku biologicznym, z kolei dzieci biologiczne przysposabiającego jakby były rodzeństwem przysposobionego. Adopcja pełna ma taki wpływ na dziedziczenie, że adoptowany jest uwzględniany przy dziedziczeniu w rodzinie adoptującego, jak gdyby był jego dzieckiem biologicznym.
Z drugiej zatem strony, w odniesieniu do naturalnej (biologicznej) rodziny, na skutek zerwania więzi prawnej między przysposobionym a jego rodzicami biologicznymi, nie ma mowy już o jakimkolwiek dziedziczeniu ustawowym, w jedną czy drugą stronę. Taki sam skutek będzie w odniesieniu do dalszych krewnych biologicznych. Osoba adoptowana w sposób pełny nie dziedziczy po jakichkolwiek wstępnych naturalnych i ich krewnych (rodzicach, dziadkach, stryjach, wujach czy kuzynach).
Adopcja pełna a dziedziczenie przez pasierba
Wyjątkiem od opisanej reguły będą skutki w sferze dziedziczenia z udziałem adoptowanego pasierba. Adoptowany pasierb zachowa bowiem (przynajmniej w części) prawo do dziedziczenia po naturalnej rodzinie.
Pasierb adoptowany przez ojczyma (macochę) zawsze zachowa prawo do dziedziczenia po rodzicu (i jego rodzinie), który jest małżonkiem przysposabiającego ojczyma (odpowiednio macochy). Jeżeli jednak do przysposobienia doszło na skutek śmierci drugiego z rodziców naturalnych, sąd opiekuńczy orzekający przysposobienie może zdecydować, o dalszym utrzymaniu praw i obowiązków wynikających z pokrewieństwa między dzieckiem a krewnymi zmarłego naturalnego rodzica. W tej sytuacji przysposobiony pasierb będzie dziedziczyć po 3 rodzinach – dwóch naturalnych i trzeciej – rodzinie przysposabiającego.
Adopcja niepełna a dziedziczenie
Odmiennie kwestie dziedziczenia kształtują się w wypadku przysposobienia niepełnego. W tym wypadku więź powstaje jedynie między stronami przysposobienia. Ten stosunek prawny nie rozciąga się na innych krewnych, z jednym wyjątkiem – zstępnych adoptowanego. W konsekwencji
- przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi;
- zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co biologiczni zstępni spadkodawcy;
- rodzice biologiczni (naturalni) przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, (w ich miejsce dziedziczy po nim przysposabiający), poza tym wyjątkiem przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa (dalszego pokrewieństwa).
W konsekwencji przysposobiony i jego zstępni (wnuki, prawnuki) nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego (np. jego rodzicach), a krewni przysposabiającego (np. jego dzieci biologiczne) nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych. W ramach dalszej rodziny dziedziczenie odbywa się na tradycyjnych zasadach, wg naturalnych więzów pokrewieństwa.
Adoptowany jako spadkobierca ustawowy – w skrócie
Podsumowując, adoptowany i jego zstępni wchodzą do kręgu spadkobierców ustawowych po:
- adoptującym – niezależnie od rodzaju adopcji,
- krewnych adoptującego – tylko w wypadku adopcji pełnej,
- swoich dalszych biologicznych krewnych (poza rodzicami) – w wypadku adopcji niepełnej.
Z drugiej strony adoptujący wchodzi do kręgu spadkobierców ustawowych
- po adoptowanym – zawsze, niezależnie od adopcji,
- po dzieciach (wnukach) adoptowanego – zawsze, niezależnie od adopcji.
Wreszcie krewni adoptującego dziedziczą po adoptowanym tylko w wypadku adopcji pełnej, w wypadku adopcji niepełnej nie dziedziczą.
Rozwiązanie przysposobienia a dziedziczenie
W pewnych sytuacjach prawo daje możliwość rozwiązania przysposobienia (wyjątek adopcja całkowita, gdy w ogóle nie jest to możliwe). Co do zasady skutki rozwiązania mają swój początek od dnia uprawomocnienia się postanowienia sądu rozwiązującego przysposobienie. Ustawa przewiduje jednak wyjątek. Jest tak dlatego, że w wypadku zazębienia się pewnych zdarzeń (wytoczenia sprawy o rozwiązanie przysposobienia i śmierci jednej ze stron stosunku adopcyjnego) mogłyby powstać sytuacje trudne do rozwikłania pod kątem ustalenia kręgu spadkobierców ustawowych.
Stąd po pierwsze ustawodawca przewidział zasadę, że po śmierci adoptującego lub adoptowanego rozwiązanie adopcji nie jest możliwe. Oznacza, to, że po śmierci jednej ze stron stosunku adopcyjnego w ogóle nie można rozpocząć takiego postępowania. Z kolei jeżeli w toku, już wszczętego postępowania, nastąpi śmierć adoptowanego (przysposobionego) sąd postępowanie musi umorzyć.
Wyjątek, gdy można kontynuować już wszczęte postępowanie przewidziano, dla sytuacji gdy zmarł przysposabiający. W tym wypadku, sąd może kontynuować postępowanie o rozwiązanie przysposobienia, jednak skutek rozwiązania adopcji będzie wsteczny – na dzień śmierci przysposabiającego. Powyższa sytuacja ma duże znaczenie dla dziedziczenia. Bowiem, jeżeli przysposabiający (adoptujący) umrze w trakcie postępowania o rozwiązanie adopcji, a ostatecznie do rozwiązania adopcji dojdzie, to adoptowany nie będzie po nim dziedziczyć z ustawy. Nie wejdzie do kręgu jego spadkobierców ustawowych po byłym adoptującym.
Podsumowując, na skutek prawomocnego rozwiązania adopcji, nie dojdzie do dziedziczenia pomiędzy przysposobionym (adoptowanym) a przysposabiającym (adoptującym). Przysposobiony nie będzie ani powołany do dziedziczenia z ustawy, ani nie będzie mu się należeć zachowek. Nie można jednak wykluczyć, że pomimo rozwiązania przysposobienia zostanie powołany do dziedziczenia w testamencie po byłym przysposabiającym.
Stan prawny: 05.2020 r.
