Pierwszeństwo nabycia czy pierwokup?

Obie instytucje mogą mieć zastosowanie do różnych transakcji. Jednak tu zajmiemy się wyłącznie stosowaniem ich do sprzedaży udziałów w spółce z o. o. Warto zaznaczyć, że tak pierwszeństwo jak i pierwokup, mogą być zastrzeżone i dla wspólników i dla osób trzecich. Szerzej o zbyciu udziałów pisałam tutaj. O tym jakie wady i zalety mają obie instytucje, a także czy wybrać pierwszeństwo nabycia czy pierwokup – przeczytacie poniżej.

Czym jest pierwszeństwo nabycia?

Pierwszeństwo nabycia, jest rodzajem ograniczenia w zbyciu rzeczy lub praw (180 ksh). Najczęściej stosowane jest jako ograniczenie sprzedaży udziałów w spółce z o. o. – pierwszeństwo nabycia przez pozostałych wspólników. Prawa pierwszeństwa nabycia (180) czy objęcia udziałów (258) są autonomicznymi w stosunku do przepisów kodeksu cywilnego regulacjami prawa handlowego.

W przypadku prawa pierwszeństwa nabycia istniejących udziałów możemy mówić o umownym charakterze tego prawa, gdyż może ono wynikać tylko z umowy spółki, w odróżnieniu od ustawowego prawa pierwszeństwa, które kreuje art. 258 k.s.h. Ten ostatni przepis przewiduje prawo pierwszeństwa dotychczasowych wspólników do objęcia nowych udziałów w podwyższonym kapitale zakładowym. Odbywa się to w stosunku do dotychczas posiadanych udziałów.

Na czym polega pierwszeństwo nabycia

Prawo pierwszeństwa nabycia udziałów co do zasady sprowadza się do tego, że wspólnik zamierzający zbyć udziały zobligowany jest do zaoferowania udziałów najpierw wszystkim pozostałym wspólnikom (bądź innym osobom, na rzecz których przyznane zostało prawo pierwszeństwa). Jeżeli nie skorzystają oni z przyznanego im uprawnienia, wspólnik może dokonać rozporządzenia udziałami na rzecz wybranego przez siebie podmiotu, na takich samych warunkach, jakie zaoferował pozostałym w spółce wspólnikom (zob. wyrok SA w Szczecinie z 5.12.2014 r., I ACa 399/14, LEX nr 1668696, oraz wyrok SA w Katowicach z 4.02.2005 r., I ACa 1433/04, LEX nr 1120347).

Przy takim zastrzeżeniu, wspólnik zamierzający sprzedać udziały, obowiązany jest zawiadomić o tym najczęściej spółkę, która zawiadomi pozostałych wspólników, czy korzystają z prawa pierwszeństwa. Może też być tak, że wspólnik-zbywca ma obowiązek zawiadomić bezpośrednio wspólników (z pominięciem spółki).

Umowa spółki powinna określać reguły, według których nastąpi wybór nabywcy, w przypadku gdy jest nadmiar ofert kupna (na przykład decyzją określonego organu spółki). Również sposób określenia ceny powinien być określony w umowie spółki.

Samo pierwszeństwo nabycia nie zakłada konieczności podania spółce osoby potencjalnego kupca, ale co najmniej ceny – tak. Natomiast najczęściej te wymogi i tak się łączą.

Jeśli pozostali wspólnicy są zainteresowani skorzystaniem z prawa pierwszeństwa, wówczas składają oni wspólnikowi-zbywcy ofertę nabycia, na warunkach takich samych, jak wspólnik-zbywca chciałby sprzedać te udziały osobie trzeciej. Wspólnik-zbywca musi dopiero tą ofertę przyjąć, żeby doszło do zawarcia umowy (piczę o tym dlatego, że jest to odmienne w prawie pierwokupu).

Skutki pominięcia prawa pierwszeństwa

Odmienne są też skutki sprzedaży udziałów z pominięciem przysługującego pozostałym wspólnikom prawa pierwszeństwa. Powoduje ono nieważność umowy lub co najmniej jej bezskuteczność tak wobec spółki, jak i wobec pozostałych wspólników czy potencjalnego nabywcy. Tu też przy pierwokupie jest inaczej.

Czym jest pierwokup?

Pierwokup jest instytucją prawa cywilnego, prawem wprost uregulowanym w art. … kodeksu cywilnego.

Na czym polega pierwokup?

Polega on na tym, że wspólnik, zamierzając sprzedać udziały, musi zawrzeć z potencjalnym nabywcą umowę warunkową (pod warunkiem, że pozostali wspólnicy nie skorzystają z pierwokupu).

Następnie wspólnik-zbywca musi poinformować pozostałych o umowie (warunkowej). Jeśli pozostali wspólnicy skorzystają z pierwokupu, wówczas wystarczy, że złożą takie oświadczenie w odpowiednim czasie.  Czas ten powinniśmy zakreślić w umowie spółki lub może on wynikać z ustawy- k.c. Samo to oświadczenie, jako prawokształtujące, prowadzi do zawarcia umowy między wspólnikiem-zbywcą, a pozostałymi wspólnikami. Zatem mamy tu odmienność w stosunku do prawa pierwszeństwa. Tam pozostali wspólnicy muszą złożyć ofertę, którą dopiero wspólnik-zbywca musi przyjąć (albo nie).

Skutki pominięcia pierwokupu

Również skutki pominięcia prawa pierwokupu, są inne, niż pominięcia prawa pierwszeństwa. Otóż – umowa zawarta z naruszeniem pierwokupu jest ważna wobec wszystkich, a wspólnik-zbywca naraża się jedynie na odpowiedzialność odszkodowawczą wobec pozostałych wspólników. Dopiero na podstawie art. 59 k.c. sądownie dopuszcza się dochodzenie przez pozostałych wspólników bezskuteczności umowy sprzedaży zawartej z pominięciem pierwokupu. I to tylko w stosunku do nich, w zakresie w jakim zostali pozbawieni tej możliwości (nabycia udziałów).

Podsumowując, ustanowienie prawa pierwokupu wywołuje skutki wyłącznie między stronami umowy, nie wykluczając skutecznego rozporządzenia prawem przez zobowiązanego, mimo niewykonania obowiązków wynikających z prawa pierwokupu (art. 599 k.c.). Niewykonanie tych obowiązków rodzi po stronie wspólnika jedynie odpowiedzialność odszkodowawczą. Natomiast umowa sprzedaży wywoła skutek rozporządzający i jest skuteczna zarówno między stronami, jak i wobec spółki. Prawo pierwokupu zaś wygasa. Zastrzeżenie prawa pierwokupu na rzecz pozostałych wspólników nie jest ograniczeniem zbycia udziałów w rozumieniu art. 182 § 1 k.s.h. Charakter takiego ograniczenia mogłoby mu nadać zastrzeżenie w umowie spółki sankcji bezskuteczności sprzedaży udziałów z naruszeniem prawa pierwokupu.

W orzecznictwie przyjmuje się jednak, że jeśli umowa sprzedaży udziałów ma charakter bezwarunkowy i dokonana jest pomiędzy osobami, które wiedziały o roszczeniu wynikającym z prawa pierwokupu, to umowa taka może być uznana za bezskuteczną wobec uprawnionych z tytułu prawa pierwokupu na podstawie art. 59 k.c. (zob. wyrok SA w Katowicach z 9.11.2006 r., I ACa 392/06, LEX nr 269605). Prawomocne orzeczenie sądu oparte na art. 59 k.c. pozbawia wówczas tę umowę skuteczności w takim zakresie, w jakim uniemożliwiła ona wykonanie prawa pierwokupu. Uprawomocnienie się tego orzeczenia skutkuje możliwością złożenia przez uprawnionego oświadczenia o skorzystaniu z prawa pierwokupu w terminie określonym w art. 598 § 2 k.c. (tak SA w Warszawie w wyroku z 5.05.2010 r., I ACa 1122/09, Apel. W-wa 2011/3, s. 24)

___