Odpłatne dobrowolne umorzenie udziałów w sp. z o. o.
O tym, czym jest umorzenie udziałów w spółce z o. o. w ogólności, pisałam już we wpisie pt. “Nieodpłatne umorzenie udziałów w sp. z o. o.“. Dlatego tym razem zajmiemy się wyłącznie tematem odpłatnego zbycia udziałów, a w dodatku – dobrowolnego.
[lwptoc]
Zgoda na umorzenie udziałów
Odpłatne umorzenie udziałów może nastąpić albo za zgodą wspólnika (dobrowolne), albo bez takiej zgody. Kiedy umorzenie udziałów nie wymaga zgody wspólnika?
Umorzenie automatyczne
Wspólnik nie musi wyrażać zgody, gdy w umowie spółki przewidziano określone przesłanki zakładające umorzenie (tzw. umorzenie automatyczne). W takim przypadku zgoda zostaje wyrażona przy zawieraniu umowy spółki (zgoda na jej treść poprzez podpisanie umowy spółki) lub przy przystępowaniu do danej spółki już istniejącej (zgoda na treść umowy spółki). Przy umorzeniu automatycznym nie jest wymagana także uchwała wspólników w przedmiocie tego umorzenia. Decyzję w tym zakresie podejmuje zarząd, po stwierdzeniu, że zaistniały przesłanki, przewidziane w umowie spółki, z których wystąpieniem wiąże się umorzenie określonych udziałów.
Umorzenie przymusowe
Drugim przypadkiem niewymagającym zgody wspólnika jest tzw. umorzenie przymusowe. Umorzenie przymusowe najczęściej stanowi pewnego rodzaju sankcję za działania wspólnika sprzeczne z interesem spółki. Tego rodzaju umorzenie może nastąpić nawet wbrew woli wspólnika, pod warunkiem, że zaistniały stosowne przesłanki. W tym przypadku jednak niezbędna jest uchwała zgromadzenia wspólników w przedmiocie umorzenia, a nadto zawierająca uzasadnienie. Uzasadnienie uchwały winno zawierać wskazanie okoliczności faktycznych, które stanowią wypełnienie hipotez postanowień umowy spółki. Innymi słowy – chodzi o to, że jeśli w umowie spółki przesłanką umorzenia przymusowego jest działanie na szkodę spółki, to w uzasadnieniu uchwały należy wskazać, jakie działania wspólnika stanowią przejaw działania na szkodę spółki.
Postępowanie w celu umorzenia – kroki
Jakie kroki należy podjąć, aby dokonać dobrowolnego odpłatnego umorzenia udziałów? Przyjrzyjmy się im po kolei.
Umowa spółki
W pierwszej kolejności umowa spółki musi przewidywać możliwość umorzenia udziałów. Bez tego nic nie wydarzy się dalej.
Kto zaczyna?
Następnie ktoś musi wystąpić z inicjatywą umorzenia. Może to być zarówno wspólnik, który zamierza pozbyć się udziałów w spółce, jak i spółka, która z jakichś względów, chce pozbyć się wspólnika. Jeżeli inicjatorem jest wspólnik, swoją wolę winien zgłosić do zarządu spółki. Kodeks spółek handlowych nie przewiduje szczególnych wymogów co do formy tego zgłoszenia. Wystarczające jest zatem nawet ustne zgłoszenie takiej woli przez wspólnika czy spółkę, np. podczas zgromadzenia wspólników. Jednak najpowszechniejszym sposobem zgłoszenia jest forma pisemna.
Wyrażenie zgody
Zgoda spółki = uchwała
Kolejnym krokiem jest zgoda tak spółki jak i wspólnika – jeśli umorzenie nie nosi cech automatycznego czy przymusowego.
Zgoda spółki przejawia się w podjęciu przez zgromadzenie wspólników uchwały w przedmiocie wyrażenia zgody na nabycie określonej ilości udziałów danego wspólnika, za określoną cenę, w celu umorzenia. W uchwale należy także wskazać źródło pokrycia ceny nabycia tych udziałów. Czy będzie ona pokryta z czystego zysku, czy też w drodze obniżenia kapitału zakładowego.
Kodeks spółek handlowych nie przewiduje szczególnej większości głosów niezbędnej do podjęcia uchwały o umorzeniu. Wobec tego, jeśli umowa spółki też nie zawiera postanowień w tym zakresie, obowiązywać będzie bezwzględna większość głosów (245 k.s.h.). Jeśli jednak w tej samej uchwale wspólnicy zechcą podjąć decyzję w przedmiocie obniżenia kapitału zakładowego (w celu zapłaty ceny za udział będący przedmiotem nabycia w celu umorzenia), wówczas obowiązywać będzie większość kwalifikowana, czyli 3/4 (246 k.s.h.), a dodatkowo uchwała musi zostać objęta protokołem sporządzonym przez notariusza (255 § 3 k.s.h.).
Zgoda wspólnika
Z kolei zgoda wspólnika przejawia się w złożeniu przez niego oświadczenia woli – albo osobnego – albo w formie umowy zbycia udziałów na rzecz spółki w celu umorzenia. Co do tego drugiego sposobu – komentatorzy przedmiotu mają różne stanowiska.
Zgoda taka nie może być blankietowa. Wymaga ona precyzyjnego określenia wielu elementów. Ile udziałów ma podlegać umorzeniu; które to udziały (jeśli wspólnik nie umarza wszystkich, a przysługują mu różne – np. uprzywilejowane i nieuprzywilejowane). Oczywiście zgoda musi być także co do daty umorzenia (zdarzenia, które powoduje umorzenie – czy będzie to uchwała, bo nabycie nastąpiło wcześniej; czy odwrotnie – najpierw uchwała a potem nabycie), kwoty umorzenia, wartości udziałów, czy źródła ich wypłaty ( z czystego zysku czy w drodze obniżenia kapitału).
Co do czasu wyrażenia zgody – to może ona być udzielona przed umorzeniem, w trakcie (równocześnie: w uchwale o umorzeniu; w umowie zbycia udziałów spółce w celu umorzenia) lub po. Niektórzy komentatorzy przyjmują, że zgoda wspólnika w każdym wypadku wyrażana jest w momencie zawarcia umowy ze spółką o zbyciu udziałów na rzecz spółki.
Nabycie w celu umorzenia
Warto podkreślić także, że pojęcie “umorzenia udziałów” dotyczy również czynności poprzedzającej to umorzenie, a prowadzącej do nabycia przez spółkę udziałów od wspólnika. I tak nabycie udziałów przez spółkę jest niczym innym jak umową sprzedaży (może być też umową zamiany lub inną o podobnym charakterze) udziałów pomiędzy wspólnikiem a spółką.
Co do formy zawarcia tej umowy – dla potrzeb analizy prawnej przyjmuje się, że nabycie udziałów (o którym mowa w art. 199 k.s.h.) jest czym innym niż zbycie udziałów (o którym mowa w art. 182 k.s.h.), a tym samym wymóg formy pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym nie jest niezbędny. Przepisy o nabywaniu udziałów w celu umorzenia stanowią lex specialis w stosunku do regulacji zbycia udziału, zarówno co do formy, jak i trybu zbycia (tak również SA w Warszawie w wyroku z dnia 23 lutego 2018 r., VII AGa 166/18, LEX nr 2488199) – tyle w teorii. Nie brak niestety w judykaturze także orzeczeń odmiennych. Co powoduje, że bezpieczniej jednak w praktyce stosować formę podpisu notarialnie poświadczonego.
Jeszcze jednym istotnym aspektem jest fakt, że umowa ta ma szczególny cel, jakim jest umorzenie udziałów nabytych przez spółkę. To powoduje, że spółka jako nabywca, nie ma dowolności, co do dalszego losu udziałów nabytych od wspólnika, jak to jest przy innych rodzajach zbycia udziałów (pomiędzy dowolnymi innymi podmiotami). Tu nabycie jest determinowane jego celem, to jest – umorzeniem nabytych udziałów.
Wynagrodzenie za udziały
Kluczowym elementem, z punktu widzenia odpłatnego umorzenia udziałów, jest wynagrodzenie za te udziały. Otóż obecnie brak jest jakichkolwiek kryteriów, na których strony mają się opierać, ustalając to wynagrodzenie. Z kodeksu zniknął wymóg ustalenia go na poziomie co najmniej księgowej wartości udziałów. Dlatego obecnie strony mają w tym zakresie dowolność.
Moment umorzenia
Jeśli umorzenie udziałów następuje wraz z obniżeniem kapitału zakładowego, to momentem umorzenia jest moment wpisu (konstytutywnego) zmiany umowy spółki (obniżenia) do rejestru. Oczywiście cała procedura konwokacyjna poprzedzająca obniżenie kapitału zakładowego, stosowana jest w tym przypadku odpowiedni.
Jeśli zaś udziały są umarzane z czystego zysku, do umorzenia dochodzi w chwili wskazanej w uchwale o umorzeniu. Uchwałą tą wspólnicy mogą zdecydować, że umorzenie następuje z chwilą zawarcia umowy nabycia udziałów przez spółkę lub z chwilą zaksięgowania ceny za te udziały na rachunku wspólnika, lub w dowolnej innej chwili wskazanej w uchwale.
Stan prawny: 08.2022
