Przyjęło się w praktyce, że najczęściej umowę o dzieło chcą rozwiązywać zamawiający (inwestorzy, zleceniodawcy – jakkolwiek ich nazwać). Dużo rzadziej spotykamy sytuację, gdy umowę o dzieło chce rozwiązać wykonawca. Dlatego w tym wpisie przyjrzymy się możliwościom wykonawcy, obejmującym rozwiązanie umowy o dzieło.

[lwptoc]

1. Co to jest umowa o dzieło

Umowa o dzieło, w skrócie, to umowa o wykonanie jakiejś całości, tzw. dzieła. Wykonawca ma wykonać dla zamawiającego np. program komputerowy, dzieło literackie, tłumaczenie, stół na zamówienie, projekt budowlany, itp. Jak widać – przedmiotem umowy o dzieło może być niemal wszystko, co powinno zakończyć się jakimś konkretnym efektem.  Jest to umowa rezultatu. Jej stronami są zamawiający i przyjmujący zamówienie. Są to określenia kodeksowe, a sama umowa o dzieło uregulowana jest w kodeksie cywilnym. Dla ułatwienia, przyjmującego zamówienie nazywać będę w tym wpisie – wykonawcą.

Bardziej zaawansowaną formą umowy o dzieło, jest umowa o roboty budowlane. Ale o niej – innym razem.

Umowa o dzieło nie wymaga określonej formy (w tym pisemnej). Czyli ważna będzie także umowa o dzieło zawarta ustnie – choć uzgodnienia w zakresie jej treści, będą trudniejsze do udowodnienia w razie sporu. Są też przypadki, że niektóre elementy umowy o dzieło, wymagają dla swej ważności formy pisemnej. Tak jest np. w przypadku przeniesienia praw autorskich czy udzielenia licencji na dzieło. Ale to też temat na szerszy wpis.

2. Treść umowy

Nie istnieje ustawowy wymóg co do treści umowy o dzieło. Do jej najważniejszych elementów (tzw. essentialia negotii) należą jednak – określenie dzieła, które ma zostać wykonane oraz wynagrodzenia, które za to dzieło ma być zapłacone.

Dobrze jedna, jeśli w umowie doprecyzujemy też więcej kwestii, takich jak m. in. warunki odstąpienia czy rozwiązania umowy dla każdej ze stron. Jeśli bowiem tego nie zrobimy, pozostaje nam opierać się na normach kodeksowych. A co to znaczy w praktyce?

3. Rozwiązanie umowy o dzieło = wypowiedzenie czy odstąpienie?

Zasadniczo te dwa pojęcia różnią się od siebie. Mimo iż potocznie czasem używamy ich zamiennie, to w języku prawniczym mają one inne znaczenia i wywołują inne skutki. I tak – (1) wypowiedzenie umowy najczęściej dotyczy umów o charakterze ciągłym (czyli odmiennych niż umowa o  dzieło). Są to umowy takie jak najem, umowa zlecenia, umowa rachunku bankowego, umowa o pracę itp. Skutkiem wypowiedzenia umowy jest przerwanie jej w danym momencie (momencie, od którego wypowiedzenie jest skuteczne – czy będzie to data otrzymania oświadczenia przez adresata, czy data wyznaczona w oświadczeniu o wypowiedzeniu). Jest to tzw. skutek “ex nunc” czyli “od teraz”.

Z kolei (2) odstąpienie od umowy najczęściej dotyczy umów rezultatu, czyli właśnie m.in. umowy o dzieło, umowy o roboty budowlane itp. Odstąpienie ma ten skutek, że niweczy umowę ze skutkiem od daty jej zawarcia, czyli działa niejako wstecz. Jest to tzw. skutek “ex tunc” czyli “od wtedy”. Przyjmuje się wówczas tzw. fikcję prawną, że umowa nie była w ogóle zawarta, a każda ze stron zobowiązana jest do zwrotu drugiej stronie tego co od niej dostała. Czyli teoretycznie zamawiający zwraca otrzymane części dzieła (jeśli coś już przyjął), a wykonawca zwraca otrzymane zaliczki/wynagrodzenie. Żeby jednak wykonawca, który wykonał jakąś część dzieła, nie pozostał całkiem stratny, to już na zasadach nie wynikających z umowy, zamawiający powinien zapłacić mu za te części dzieła, które otrzymał (jeśli chce je zachować, lub nie może ich zwrócić).

Oczywiście poza wszelką dyskusją pozostaje fakt, że jeśli obie strony się na to zgadzają, umowę o dzieło można w każdym czasie rozwiązać za porozumieniem stron.

4. Rozwiązanie umowy o dzieło/odstąpienie od umowy o dzieło

Kodeks cywilny przewiduje więcej okoliczności, w których to zamawiający może odstąpić od umowy o dzieło. Są to między innymi następujące sytuacje:

• Przed ukończeniem dzieła, zamawiający może zrezygnować ze współpracy z wykonawcą, w każdej chwili, bez podania przyczyny. Musi jednak zapłacić ustalone wcześniej wynagrodzenie (644 kc).
• W wyniku wad lub sprzecznego z umową wykonawstwa, w trakcie jej trwania (636 kc).
• Przez opóźnienia, o ile jest prawdopodobieństwo, że wykonawca nie zdąży z ukończeniem dzieła (635 kc).
• Z powodu znacznego podwyższenia wynagrodzenia kosztorysowego (631 kc).
• Po odebraniu dzieła z powodu wady wykrytej w momencie odbioru dzieła (638 w zw. z 560 kc).
• Z powodu śmierci lub niezdolności do pracy wykonawcy – umowa ulega rozwiązaniu z mocy prawa (645 kc)

Z kolei wykonawca może odstąpić od umowy o dzieło w następujących przypadkach:

• W przypadku braku współdziałania zamawiającego (640 kc)
• Gdy wykonanie dzieła grozi wykonawcy rażącą stratą, o czym zdecydować może jedynie sąd (rozwiązanie umowy przez sąd – 632 kc).

Jak widać kodeks przewiduje bardzo konkretne przypadki  odstąpienia/rozwiązania umowy o dzieło. W tym dla zamawiającego, wprost przewidziano możliwość rozwiązania w każdym czasie, za zapłatą wynagrodzenia. A czy wykonawca też może w każdym czasie odstąpić od umowy, bez podania przyczyny i jaki będzie tego skutek dla niego?

5. Rozwiązanie umowy o dzieło przez wykonawcę

Przepisy szczególne o umowie o dzieło, nie przewidują konkretnych możliwości dla wykonawcy, oprócz tej jednej związanej z brakiem współpracy zamawiającego, o czym była mowa wyżej. Dlatego w takiej sytuacji trzeba sięgnąć do reguł ogólnych. I tak:

a) bez ważnego powodu (492¹ kc)

Jeśli chęć rozwiązania umowy wynika wyłącznie z “widzi mi się” wykonawcy, czyli nie wynika z niemożliwości spełnienia świadczenia, wówczas może  on po prostu oświadczyć, że świadczenia nie spełni, czyli – dzieła nie wykona.

Nie jest to równoznaczne z odstąpieniem od umowy, ale daje jasny sygnał zamawiającemu, który może w takiej sytuacji odstąpić od umowy.

Takie odstąpienie przez zamawiającego, będzie uzasadniało oczywiście domaganie się naprawienia szkody od wykonawcy z powodu niewykonania zobowiązania. Niemniej jednak daje możliwość “wyjścia” z niewygodnego stosunku prawnego.

b) następcza niemożliwość świadczenia (475 kc, 495 kc i 493 kc)

Może zdarzyć się tak, że po zawarciu umowy, świadczenie stanie się niemożliwe do wykonania. Mimo że w chwili zawarcia umowy, jeszcze było możliwe. W takiej sytuacji, zobowiązanie wygasa. Ważne jest jednak, aby ta niemożliwość świadczenia, była definitywna, obiektywna i nie była przejściowa (musi być trwała). Dłużnik w takiej sytuacji zostaje zwolniony z obowiązku świadczenia i nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej.

Wykonawca nie musi już dalej działać (i automatycznie nie ma prawa do wynagrodzenia, za niewykonaną część dzieła; a w wypadku, gdy je już otrzymał, obowiązany jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu). Pod warunkiem oczywiście, że niemożliwość świadczenia nie została spowodowana przez wykonawcę. Gdyby tak było, wówczas nie możemy mówić o braku jego odpowiedzialności odszkodowawczej.

Jeśli jednak dzieło wykonane tylko częściowo, nie ma dla zamawiającego znaczenia, wówczas zamawiający może od umowy odstąpić.

Jeżeli jednak niemożliwość świadczenia jest zawiniona przez wykonawcę, wówczas zamawiający może albo żądać odszkodowania albo odstąpić od umowy.

c) pierwotna niemożliwość świadczenia (387 kc)

Gdyby się okazało, że świadczenie nie było możliwe do wykonania już w chwili zawierania umowy, wówczas umowa o to świadczenie jest nieważna.

Jeśli zaś zamawiający zapłacił już za dzieło, które od początku było niemożliwe do wykonania, to otrzymane wynagrodzenie podlega zwrotowi na zasadzie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Stan prawny na 07.2020